PODGLĄD ATOMU
     
 

Panowie bracia, czyli rzecz o szlachcie polskiej


Źródło 1. Marcin Kromer o szlachcie polskiej [fragment]


[…] Szlachta polska wyodrębniła się dla rządzenia oraz obrony […] ludności i kraju. Dlatego też ci, którzy tworzą ten stan, w dawniejszych czasach nazywani byli rycerzami […], a teraz zwą się szlachtą, od szlachetności rodu, […] i ziemianami […]. Nazwa [ziemianie] pochodzi więc od pól, które uprawiają i od dawna zamieszkują prawem dziedziczenia, kupna czy też darowizny panującego. Szlachta ma liczne i wielkie przywileje […]. Szlachectwo […] szacuje się według urodzenia i zasług, ale bierze się również pod uwagę i obyczaje. […]


Źródło 2. Zróżnicowanie stanu szlacheckiego

[…] Pozycja szlachcica wynikała z ilości posiadanej ziemi. Majątki kilkudziesięciu rodów magnackich, które stały u szczytu społecznej drabiny stanu szlacheckiego, liczyło się w tysiącach hektarów. […] W odróżnieniu od magnaterii, przeciętny szlachcic mógł się uważać za szczęśliwego, jeśli posiadał dwa lub trzy folwarki. […] Zaliczał się zatem do średniej szlachty. […] U dołu drabiny znajdował się tłum drobnej szlachty. Szlachta cząstkowa – zamieszkiwała części większych majątków, stad nazwa cząstkowa. […] Szlachta czynszowa – dzierżawiła folwarki od swych zamożniejszych współbraci. Kolejna grupa – szlachta zagrodowa – posiadała ziemię, lecz nie miała chłopów pańszczyźnianych i sama musiała uprawiać swoje „zagrody”. Gołota – skupiała szlachtę, która nie miała ani ziemi, ani chłopów.

[na podstawie: Norman Davis, Boże Igrzysko, Kraków 1993 t. I, s. 298-300.]


















Źródło 3. Jan Piotr Norblin. Szlachcic polski (rysunek z 1790 r.)



[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Norblin_-_Avocat_polonais.jpg]














Źródło 4. Fotografia. Drewniany dwór szlachecki z XVII w. w Ożarowie pod Wieluniem


[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ozarow_-_manor_house.jpg]

Źródło 5. Ilustracja. Stroje polskich magnatów w XVI w.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Polish_magnates_1576-1586.PNG]

Źródło 6. Fotografia. Rezydencja magnacka w Krasiczynie koło Przemyśla


[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Krasiczyn_castle_3.jpg]


Źródło 6. Herb szlachecki Lubicz


[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:POL_COA_Lubicz.svg]




Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Wymień, na podstawie tekstu Marcina Kromera, najważniejsze powinności szlachty.

...............................................................................................................................

...............................................................................................................................

2. Co decydowało o przynależności do stanu szlacheckiego?

...............................................................................................................................


Na podstawie źródła 2.

Na podstawie tekstu narysuj drabinę społeczną szlachty polskiej. Jak sądzisz, co - mimo ogromnych różnic majątkowych - łączyło polska szlachtę.




Na podstawie źródeł 3-6.

Przyporządkuj zamieszczone wizerunki polskiej szlachty odpowiednim siedzibom - dworom szlacheckim albo rezydencjom magnackim. Uzasadnij swój wybór.

Praca domowa

1. Wskaż i nazwij elementy herbu szlacheckiego. Poszukaj pomocy w zasobach Internetu.
2. Ustal, jak nazywa się nauka pomocnicza historii zajmująca się herbami.

Praca domowa dla zainteresowanych

Wyjaśnij, co zawierają herby: Warszawy, Krakowa i Gniezna. Co łączy te trzy miasta?







































Tytuł: Panowie bracia, czyli rzecz o szlachcie polskiej
Opis skrócony: Dowiemy się, co różniło polską szlachtę od innych stanów społecznych Rzeczypospolitej. Poznamy warstwy tego stanu i porozmawiamy o ubiorach oraz siedzibach szlachty.
Autor(rzy): Małgorzata Soczewicz
Hasła treści szlachcic, szlachta gołota, szlachta zagrodowa, średnia szlachta, magnateria, stan szlachecki, dwór, herb szlachecki
Uwagi metodyczne Tematyka tej lekcji zwykle interesuje uczniów. Lekcja służy dalszemu pogłębianiu umiejętności pracy uczniów ze źródłem tekstowym i ikonograficznym. Warto wspólnie zbudować, np. wykorzystując mapę mentalną, obraz życia polskiej szlachty. Należy przy tym podkreślić specyfikę i zróżnicowanie tego stanu społecznego. Lekcja może stać się przyczynkiem do zaciekawienia uczniów pochodzeniem ich nazwiska, rozbudzić zainteresowanie badawcze w obszarze dziejów własnej rodziny, choć takie ćwiczenia zawsze wymagają ostrożności i taktu ze strony nauczyciela. Tematyka tej lekcji zwykle interesuje uczniów. Lekcja służy dalszemu pogłębianiu umiejętności pracy uczniów ze źródłem tekstowym i ikonograficznym. Warto wspólnie zbudować, np. wykorzystując mapę mentalną, obraz życia polskiej szlachty. Należy przy tym podkreślić specyfikę i zróżnicowanie tego stanu społecznego. Lekcja może stać się przyczynkiem do zaciekawienia uczniów pochodzeniem ich nazwiska, rozbudzić zainteresowanie badawcze w obszarze dziejów własnej rodziny, choć takie ćwiczenia zawsze wymagają ostrożności i taktu ze strony nauczyciela.
Szacowany MINIMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 60
Szacowany MAKSYMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 90

 
Materiały udostępniane za pomocą Serwisu można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska,
z wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Strona współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z projektu: „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”.
Deklaracja dostępnosci