PODGLĄD ATOMU
     
 

Powstanie Chmielnickiego - II


Kalendarium

1648 – wybuch powstania Chmielnickiego na Ukrainie
1648-1668 – lata panowania Jana II Kazimierza Wazy
1651 – zwycięstwo wojsk polskich pod Beresteczkiem
1654 – ugoda kozacko-moskiewska w Perejasławiu
1658 – ugoda Rzeczypospolitej z Kozakami w Hadziaczu
1667 – rozejm Rzeczypospolitej z Moskwą w Andruszowie

Źródło 1a. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów w pierwszej połowie XVII w., CARTE
Źródło 1b. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów w drugiej połowie XVII w., CARTE


Źródło 2. List Bohdana Chmielnickiego do cara moskiewskiego Aleksego Michajłowicza, 1648

Stwórca zbawiciel nasz Jezus Chrystus zmiłował się nad krzywdami ludzi ubogich [...] łaską i miłosierdziem swoim nas opromienił [...], dwa wojska z tabory wielkimi pomógł nam Pan Bóg zwyciężyć i trzech hetmanów za żywa wziąć [...], najsampierw na Żółtej Wodzie [...] potem [...] pod Korsuniem [...]. Doszła nas wieść [...], że króla pana naszego [Jana Kazimierza] rzeczywiście śmierć zabrała. Życzylibyśmy sobie takiego władcy i pana w swej ziemi, jak wasza cesarska mość, prawosławny, chrześcijański car [...]; myśmy całym wojskiem zaporoskim waszej cesarskiej mości usłużyć gotowi.


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 156–157.

Źródło 3. Jan Matejko, Chmielnicki i Tuhaj Bej pod Lwowem w 1648 roku
[źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a6/Bohdan_Chmielnicki_z_Tuhaj_Bejem_pod_Lwowem_Matejko.JPG]

Źródło 4. Ugoda hadziacka z 1658 roku [fragment]
Religia grecka starożytna [prawosławna], aby przy swoich prerogatywach i wolnym używaniu nabożeństwa została, póki język narodu ruskiego zasięga, we wszystkich miastach, miasteczkach, wsiach tak w Koronie Polskiej, jako i w Wielkim Księstwie Litewskim, także na sejmach, wojskach, trybunałach, nie tylko w cerkwiach, ale publicznie […].
[...] Tej zasię wiary [greckokatolickiej, unickiej], która jest przeciwko wierze prawosławnej, i która niezgodę między rzymskim [katolickim] i starogreckim [prawosławnym] narodem mnoży, żaden z senatorskiego, duchownego, świeckiego i szlacheckiego stanów cerkwi, monastyrów [...] fundować [...] nie będzie [...].
Wojska zaporoskiego liczba trzydzieści tysięcy być ma, albo jako wielmożny hetman zaporowski na rejestrze poda. Spolna rada i wspólne siły być mają tych [trzech] narodów przeciw każdemu nieprzyjacielowi. Starać się mają te trzy narody wspólnie wszelkimi sposobami, aby wolna była nawigacja na Czarne Morze Rzeczypospolitej […] pozwala temuż narodowi ruskiemu Jego Królewska Mość i Rzeczpospolita wolnych pieczętarzów, marszałków i podskarbich [...] i inne urzędy narodu ruskiego [mieć].

[w:] Wojciech Kalwat, Poznać przeszłość, zrozumieć dziś. Zeszyt ćwiczeń z tekstami źródłowymi, Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2007, s. 111– 112.

Źródło 5. Rozejm w Andruszowie z 1667 r.[fragment]

[...] ziemie [...] w przeszłej wojnie [...] od Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego zawojowane [...] zostają pod władzą [...] Jego Carskiego Wieliczestwa, to jest Smoleńsk ze wszystką siewierską ziemią [...], koło Czernihowa, wszystkie [...] ziemie, [...] od Dniepru, co pod Kijowem i przez wszystek ten kraj do [...] granicy [...].


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 164–165.

Ćwiczenia


Na podstawie źródła 1.

1. Znajdź na mapie szlak, którym podążały wojska Bohdana Chmielnickiego.
2. Wskaż miejsca bitew. Sprawdź, dla której ze stron były one zwycięskie.
3. Czy możesz ocenić tempo marszu wojsk Chmielnickiego?


Na podstawie źródła 2.
1. Odpowiedz, w jakim celu Bohdan Chmielnicki napisał list do cara?
2. O czyjej śmierci wspomina Chmielnicki w tym liście?
3. Dlaczego Chmielnicki uważa, że car byłby dobrym władcą Kozaków?


Na podstawie źródła 4.

1. Wymień strony, które zawarły cytowaną ugodę.
2. Wymień postanowienia ugody dotyczące religii, urzędów, ustroju „Księstwa Ruskiego”.
Dla kogo postanowienia tej ugody były bardziej korzystne, dla Rzeczypospolitej, czy dla Kozaków?


Na podstawie źródła 5.

1. Skonfrontuj informacje zaczerpnięte z tekstu z treścią mapy i wskaż, gdzie przebiegała granica polsko-moskiewska po traktacie andruszowskim.
2. Wymień ziemie, które utraciła Rzeczpospolita na rzecz państwa moskiewskiego w 1667 r.

Praca domowa

Na podstawie źródła 3.

1. Wskaż na obrazie Bohdana Chmielnickiego i Tuhaj Beja. Ustal, kim był Tuhaj Bej.
2. Ustal, dlaczego Jan Matejko ukazał nad Chmielnickim i Tuhaj Bejem, postać św. Jana z Dukli. Jaką myśl chciał w ten sposób wyrazić malarz?
3. Sprawdź, czy Lwów został zdobyty przez Chmielnickiego.

Praca domowa dla zainteresowanych

Zanalizuj fragment wiersza Tarasa Szewczenki Na mogiłę Chmielnickiego i wyjaśnij, jaki stosunek do bohatera prezentuje poeta. Zbierz informacje o autorze wiersza.


Stoi we wsi Subotowie
Na górze wysokiej
Hen sarkofag Ukrainy
Szeroki głęboki


Tam, to Bohdan śnił w swej cerkwi
Modlitewnym szlakiem
O podziale wspólnej doli
Moskala z Kozakiem.


Pokój duszy Twej Bohdanie!
Przez Twych żądz tęsknotę
Zatraciłeś nieszczęśliwy
Macierz nam – sierotę...


Na Toś oddał im Zenobi
Ten Twój naród hardy
By dziś nad nim Katarzyny
Miały moc bastardy! [...]



Zenobi – drugie imię Chmielnickiego
bastard – dziecko ze związku pozamałżeńskiego
Katarzyna – cesarzowa Rosji Katarzyna II


[w:] Jarosław Krawczyk, O Polsce i Polakach, Bellona, Warszawa 2004, s. 128.








Tytuł: Powstanie Chmielnickiego - II
Opis skrócony: Poznamy przebieg wydarzeń w czasie powstania na Ukrainie oraz zlokalizujemy te wydarzenia na mapie. Wyjaśnimy skutki powstania dla Rzeczpospolitej, państwa moskiewskiego i Rusinów. Spróbujemy ocenić działalność Bohdana Chmielnickiego. Zastanowimy się, czy koncepcja Rzeczpospolitej Trojga Narodów miała szansę na realizację.
Autor(rzy): Wanda Królikowska
Hasła treści Bohdan Chmielnicki, Ukraina, Jeremi Wiśniowiecki, ugoda w Hadziaczu, ugoda w Perejasławiu, Beresteczko, Jan II Kazimierz Waza, Rzeczpospolita Obojga Narodów
Uwagi metodyczne Proponuję, by w ramach tworzenia historii alternatywnej, zainicjować burzę mózgów: Jak potoczyłyby się losy Polski i Ukrainy, gdyby zostały zrealizowane postanowienia ugody w Hadziaczu? Można także wspólnie sporządzić chronologiczny spis wydarzeń powstania Chmielnickiego. Warto obejrzeć fragment filmu Ogniem i mieczem przedstawiający bitwę nad Żółtymi Wodami lub obronę Zbaraża. W czasie zajęć, uczniowie mogą skorzystać z map zamieszczonych w powszechnie dostępnych atlasach, np. Rzeczpospolita w XVII w. Powstanie Chmielnickiego w Ilustrowanym atlasie historii Polski (Demart, Warszawa 2006, s. 128–129.) lub Rzeczpospolita w dobie upadku w Atlasie historycznym Polski (PPWK, Warszawa-Wrocław 1987, s. 26).Proponuję, by w ramach tworzenia historii alternatywnej, zainicjować burzę mózgów: Jak potoczyłyby się losy Polski i Ukrainy, gdyby zostały zrealizowane postanowienia ugody w Hadziaczu? Można także wspólnie sporządzić chronologiczny spis wydarzeń powstania Chmielnickiego. Warto obejrzeć fragment filmu Ogniem i mieczem przedstawiający bitwę nad Żółtymi Wodami lub obronę Zbaraża. W czasie zajęć, uczniowie mogą skorzystać z map zamieszczonych w powszechnie dostępnych atlasach, np. Rzeczpospolita w XVII w. Powstanie Chmielnickiego w Ilustrowanym atlasie historii Polski (Demart, Warszawa 2006, s. 128–129.) lub Rzeczpospolita w dobie upadku w Atlasie historycznym Polski (PPWK, Warszawa-Wrocław 1987, s. 26).
Szacowany MINIMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 60
Szacowany MAKSYMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach)

 
Materiały udostępniane za pomocą Serwisu można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska,
z wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Strona współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z projektu: „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”.
Deklaracja dostępnosci