PODGLĄD ATOMU
     
 

Potop szwedzki (I)



Kalendarium

1655-1660 – potop szwedzki
1648-1668 – panowanie Jana II Kazimierza Wazy



Źródło 1. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów w drugiej połowie XVII w., CARTE




Źródło 2. Jakub Michałowski, Księga pamiętnicza 1648-1655 [fragment]

Poddanie się szlachty wielkopolskiej Szwedom 1655 r. [pod Ujściem]
To się stało w niedzielę 25 lipca.
[Warunki] stanęły z obu stron poprzysiężone.
Wolne wyznanie wiary i duchowieństwo żeby zostało przy swoich [majątkach i przywilejach].
Trybunał zwyczajny, grodzkie sądy podług dawnego zwyczaju.
Oddanie przysięgi do Poznania [w Poznaniu] królowi szwedzkiemu [...].
Aprobata wszystkich przywilejów poprzednich królów [...].
Ziemskie dobra mają być wolne od żołnierza [...].
Wnosili i te ichmć, aby król szwedzki tytułem polskim pierwej się pisał aniżeli szwedzkim.
Wnieśli i to, żeby król był katolikiem: powiedział Wittenberg [dowódca szwedzki], że to może król dla nich uczynić.
Obiecali króla do Poznania do przyszłej niedzieli za tydzień [...] wprowadzić.


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 158–159.


Źródło 3. Akt konfederacji tyszowieckiej z 1655 roku fragment]

[...] Król szwedzki państwa koronne wojskiem swoim pustoszyć, miasta i dwory szlacheckie rabować i wniwecz pozwala obracać […].
Z tych tedy wszystkich przyczyn i z wrodzonej narodowi polskiemu należytej ku panom swoim cnoty i wiary, zabiegającej dalszemu kościołów polskich spustoszeniu i ojczyzny zniszczeniu, pomienionego króla szwedzkiego za protektora mieć nie możemy i [...] z wszystkimi tymi, którzy by mu w jakikolwiek sposób pomagać chcieli, za wrogów ojczyzny deklarujemy […]. Deklarujemy na wojnie statecznie trwać, dokąd ojczyzny nie uspokoimy.


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 160.














Źródło 4. Oblężenie Jasnej Góry przez Szwedów, obraz z pracowni klasztornej
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Oblężenie_Jasnej_Góry_przez_Szwedów_w_1655.jpg]
Źródło 5. January Suchodolski, Oblężenie Jasnej Góry
[źródło: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b2/Jasna_G%C3%B3ra_1655.jpg]
Źródło 6. Augustyn Kordecki, Nowa gigantomachia [fragment]

Roku następnego, niby bicz Boży, przeciwko Polakom wyruszył z północy Karol Gustaw [...]. Po zajęciu Wielkopolski [...] umyślił aby napaść na klasztor częstochowski […]. Wszelkich środków chwytał się nieprzyjaciel, aby srogością wojny i przestrachem przerazić serca oblężonych […]. Następnych dni i nocy roztaczały się mgły, zapewne dzieło złego ducha, które swoją gęstością tak dalece przeszkadzały, iż ogromnych machin wojennych, kiedy je ku północnym basztom toczono, nie można było dojrzeć […]. Dlatego polecono jednemu z ojców, ażeby przeciw gusłom nieprzyjacielskim wzywał potęgi Boskiej, powietrze zaciemnione egzorcyzmami oczyszczał i broń oblężonych błogosławił.


[w:] Panowanie Jana Kazimierza w świetle źródeł, Kraków 1923, s. 12–13.


Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Wyjaśnij termin: walka o dominium Maris Baltici.
2. Przypomnij, jakie prawa do korony szwedzkiej mieli Zygmunt III Waza i jego synowie – Władysław IV oraz Jan II Kazimierz.
3. Wskaż na mapie kierunki ataku Szwedów na Polskę w 1655 r.


Na podstawie źródła 2.

1. Znajdź na mapie Ujście.
2. Wyjaśnij pojęcie „pospolite ruszenie”.
3. Odpowiedz, jaki był stosunek szlachty wielkopolskiej do Szwedów w 1655 r.?
4. Jakie postanowienia podjęto pod Ujściem w sprawach religijnych?
5. Czym miało się charakteryzować sądownictwo pod panowaniem szwedzkim?
6. W jaki sposób szlachta chciała się zabezpieczyć przed skutkami działań wojennych i przemarszów wojsk?
7. Czego, poza wymienionymi już kwestiami, domagała się szlachta wielkopolska od króla szwedzkiego?
8. Oceń postawę szlachty wielkopolskiej.
9. Sprawdź, gdzie poza Ujściem, skapitulowało przed Szwedami pospolite ruszenie.
10. Wyjaśnij, dlaczego najazd Szwedów na Polskę w 1655 r. zyskał miano potopu.


Na podstawie źródła 3.

1. Wyjaśnij termin „konfederacja”.
2. Przedstaw przyczyny zawiązania się konfederacji tyszowieckiej. Jaki był cel konfederacji?




Na podstawie źródła 4.

1. Wskaż na mapie Częstochowę.
2. Wskaż na obrazie: paulinów, wojska szwedzkie, klasztor.
3. Odpowiedz, dlaczego klasztor na Jasnej Górze stał się celem zaciekłego ataku Szwedów?
4. Dlaczego Polacy bronili klasztoru z tak wielką determinacją?
5. Komu obrońcy, według autora obrazu, zawdzięczali wsparcie?


Na podstawie źródła 5.

1. Odpowiedz, jakich środków artystycznych użył malarz budując tragizm przedstawionej sytuacji?
2. Czy w walkach uczestniczyły tylko osoby świeckie?
3. Sprawdź, jak długo bronił się przed Szwedami jasnogórski klasztor?


Na podstawie źródła 6.

1. Odpowiedz, jak duchowni starali się wspierać walczących?
2. Kto, według autora, pomagał najeźdźcom, a kto obrońcom klasztoru?

Praca domowa

Sporządź chronologiczny spis wydarzeń związanych z wojnami polsko-szwedzkimi w XVII wieku. Na następnej lekcji, uzupełnisz go o nowe informacje.























Tytuł: Potop szwedzki (I)
Opis skrócony: Porozmawiamy o przyczynach najazdu Szwedów na Polskę w 1655 r. Wyjaśnimy, dlaczego najazd szwedzki zyskał miano potopu. Ocenimy postawę szlachty wobec najeźdźcy. Odnajdziemy na mapie miejsca wydarzeń. Przeanalizujemy źródła pisane oraz treści obrazów poświęconych obronie Jasnej Góry.
Autor(rzy): Wanda Królikowska
Hasła treści Rzeczpospolita Obojga Narodów, pospolite ruszenie, Karol X Gustaw, Jan II Kazimierz Waza, Janusz Radziwiłł, Augustyn Kordecki, Częstochowa, konfederacja tyszowiecka, potop, Ujście
Uwagi metodyczne Proponuję, by młodzież obejrzała fragment filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana, dotyczący kapitulacji pospolitego ruszenia w Kiejdanach, a następnie oceniła postawę księcia Janusza Radziwiłła. Proponuję, by młodzież obejrzała fragment filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana, dotyczący kapitulacji pospolitego ruszenia w Kiejdanach, a następnie oceniła postawę księcia Janusza Radziwiłła.

Warto także zwrócić uwagę na różnice w sposobie walki oraz w uzbrojeniu żołnierzy polskich i szwedzkich. W czasie zajęć, uczniowie mogą skorzystać z map zamieszczonych w powszechnie dostępnych atlasach, np. Rzeczpospolita w XVII w. Wojny ze Szwecją i Siedmiogrodem w Ilustrowanym atlasie historii Polski (Demart, Warszawa 2006, s. 128–129.) lub Wojna narodowa ze Szwecją w Atlasie historycznym Polski (PPWK, Warszawa-Wrocław 1987, s. 27).
Szacowany MINIMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 45
Szacowany MAKSYMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 60

 
Materiały udostępniane za pomocą Serwisu można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska,
z wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Strona współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z projektu: „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”.
Deklaracja dostępnosci