PODGLĄD ATOMU
     
 

Potop szwedzki - II


Kalendarium


1648-1668 – panowanie Jana II Kazimierza Wazy
1655-1660 – potop szwedzki
1656 – traktat w Radnot – próba rozbioru Rzeczypospolitej
1657 – traktaty welawsko-bydgoskie
1660 – pokój w Oliwie


Źródło 1. Jan Matejko, Śluby lwowskie Jana Kazimierza


[źródło: pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Sluby_Jana_Kazimierza_2.jpg]

Źródło 2. Fragment Ślubów lwowskich Jana Kazimierza z 1656 roku

Wielka człowieczeństwa Boskiego Matko i Panno! Ja, Jan Kazimierz [...]
obiecuję Tobie [...] że gdy za zlitowaniem Syna Twego otrzymam wiktoryę nad Szwedem, będę się starał, aby rocznica w państwie mym odprawiała się solennie do skończenia świata rozpamiętywaniem łaski Boskiej i Twojej, Panno Przeczysta!
A że z wielkim żalem serca mego uznaję [że z powodu] ubogiego pospólstwa oraczów, przez żołnierstwo uciemiężonego [...] obowiązuję się, iż po uczynionym pokoju starać się będę ze stanami Rzeczypospolitej usilnie, ażeby odtąd utrapione pospólstwo wolne było od wszelkiego okrucieństwa [...].


[w:] Źródła i materiały do nauczania historii, red. Stanisław Sierpowski, Wydawnictwo GRAF-PUNKT, Warszawa 1998, s. 113–114.

Źródło 3. Układ szwedzko-siedmiogrodzki zawarty w Radnot w 1656 roku

W nagrodę i dla zadośćuczynienia niniejszemu przymierzu Jego Królewska Mość [Karol X Gustaw] obiecuje dać [...] Jego Wysokości [Jerzemu II Rakoczemu], według paktów całą resztę ziem polskich, z wyjątkiem tych, które zawarował dla siebie, dla Najjaśniejszego Elektora brandenburskiego, dla księcia Radziwiłła i Kozaków […]. A mianowicie Jego Królewska Mość dla siebie [...] waruje Kujawy, Prusy, Kaszuby, Pomorze […], województwa płockie i mazowieckie, jako też pas nadbużański ku Warszawie [...] całe Podlasie; na Litwie Żmudź […], nadto Kurlandię, Semigalię, księstwo ruskie i inflanckie. Dla księcia Radziwiłła województwo nowogródzkie z innymi posiadłościami, gdziekolwiek je ma [...]. Dla Elektora brandenburskiego województwa łęczyckie, kaliskie, poznańskie i sieradzkie z ziemią wieluńską [...] pozostałą część Małej i Wielkiej Polski [...] wszystko to przejdzie na własność Jego Wysokości [Jerzego II Rakoczego].


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackiego, Kraków 2001, s. 160–161.

Źródło 4. Traktat Walewski, 1657 r. [fragment]

[...] Najjaśniejszy elektor [brandenburski] wszystko, co po całym Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim przez tę wojnę opanował [...] zupełnie odda [...].
Lubo zaś elektor i wszyscy męskiej płci następcy jego od lennego poddaństwa, którym dotąd Królowi i Rzeczypospolitej obowiązani byli, od wszystkich tych powinności [...] uwalniają się [...].


[w:] Wojciech Kalwat, Poznać przeszłość, zrozumieć dziś. Zeszyt ćwiczeń z tekstami źródłowymi, Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2007, s. 110.


Ćwiczenia

Na podstawie źródeł 1. i 2.

1. Wyjaśnij, w jakich okolicznościach Jan Kazimierz złożył śluby lwowskie.
2. Odpowiedz, co król przyrzekł zmienić w Rzeczpospolitej?
3. Kogo Jan Kazimierz uznał za patrona Królestwa Polskiego?
4. Wskaż na obrazie króla Jana Kazimierza i królową Ludwikę Marię.


Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, kto miał uczestniczyć w podziale ziem Rzeczpospolitej?
2. Jakie terytoria mieli otrzymać poszczególni zaborcy?
3. Wskaż na mapie ziemie, które miały być objęte rozbiorem.
4. Wyjaśnij, dlaczego postanowienia układu w Radnot zyskały miano rozbioru Polski.


Na podstawie źródła 4.

1. Wymień główne postanowienia traktatu.
2. Wyjaśnij, czym kierował się król Jan Kazimierz, zawierając układ z elektorem brandenburskim. Czy uważasz, że postąpił słusznie? Czy postanowienia traktatu były korzystne dla Rzeczpospolitej?

Praca domowa

Przeczytaj tekst Niemcewicza i odpowiedz na pytania znajdujące się pod tekstem. Poszukaj brakujących informacji w zasobach Internetu.


Julian Ursyn Niemcewicz, Śpiewy historyczne. Stefan Czarniecki [fragment]


On jeden Szwedów najazdy hamuje.
W zamku krajowskim zawarty,
Tysięczne szturmy mężnie wytrzymuje,
Szwed nie raz z klęską odparty;
Ściśniony głodem, gdy bramy otwiera,
Gustaw oglądać pragnie bohatera.


Wkrótce z rycerstwem pod znaki zebranym,
Szybkiej błyskawicy lotem
Tu Szwedów schodzi i gromi nad Sanem,
Ówdzie niespodzianym zwrotem
Rzuca się z koniem wpław, rzekę przebywa,
Uderza, pole trupami okrywa


Nie liczby Szwedów, ale – gdzie są? pytał.
Z hufcem rycerzy dobranych
W Rudniku ledwie Gustawa nie schwytał;
Znowu mszcząc się krzywd zadanych,
Wpada na Pomorze, najezdników płoszy,
I kraj ten mieczem i ogniem pustoszy.


Gdy król Stefana na Szlezwik wysyła,
Rzekła mu córka ze łzami:
„Czemuż mężczyzną jam się nie rodziła,
Bym się mogła bić ze Szwedami?”
[...]

Zaniósł Czarniecki w pamiętnej wyprawie,
W obcą ziemię Polski chwałę,
Przez wały morskie na wątpliwej nawie,
Prowadzi szyki zuchwałe;
Dziwią się ludzie jak odwaga męża
I nieprzyjaciół i burzę zwycięża.

nawa – okręt
Gustaw – król Szwecji (Karol X Gustaw)
rzekę wpław przebywa – w czasie bitwy pod Warką
król Stefana na Szlezwik wysyła – wysyła do Danii


[w:] Janusz Wałek, Dzieje Polski w malarstwie i poezji, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1987, s. 119.



1. Wskaż miasto, którego bronił Stefan Czarniecki przed Szwedami. Dlaczego miasto poddało się?
2. Wyjaśnij, jaką formę walki ze Szwedami prowadził Stefan Czarniecki?
3. Odpowiedz, gdzie Czarniecki został wysłany po wygnaniu Szwedów z Polski?
4. Gdzie podpisano układ pokojowy kończący wojnę ze Szwedami? Jakie były jego postanowienia?
5. Zacytuj słowa hymnu polskiego mówiące o zasługach Czarnieckiego.
6. Sprawdź, kiedy Stefan Czarniecki otrzymał buławę hetmańską.
7. Oceń rolę Stefana Czarnieckiego w pokonaniu Szwedów.
8. Wyjaśnij, dlaczego postanowienia układu w Radnot zyskały miano rozbioru Polski.

















Tytuł: Potop szwedzki - II
Opis skrócony: Poznamy reakcją sąsiadów Rzeczypospolitej – Siedmiogrodu i Brandenburgii – na wydarzenia potopu szwedzkiego. Wyjaśnimy pojęcie „walka podjazdowa”. Ocenimy postawę hetmana Stefana Czarnieckiego w czasie potopu oraz dowiemy się, jakie obietnice wobec społeczeństwa zawierało uroczyste ślubowanie króla Jana Kazimierza we Lwowie. Przeanalizujemy postanowienia pokoju oliwskiego kończącego wojny ze Szwecją XVII w.
Autor(rzy): Wanda Królikowska
Hasła treści śluby lwowskie Jana Kazimierza, układ w Radnot, traktaty welawsko-bydgoskie, pokój w Oliwie, Jan II Kazimierz Waza, Rzeczpospolita Obojga Narodów
Uwagi metodyczne Proponuję, by młodzież obejrzała fragment filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana, dotyczący walki podjazdowej oraz bitwy pod Warką.Proponuję, by młodzież obejrzała fragment filmu Potop w reżyserii Jerzego Hoffmana, dotyczący walki podjazdowej oraz bitwy pod Warką.
Warto także zwrócić uwagę na konsekwencje postanowień traktatów welawsko-bydgoskich dla przyszłości Prus Książęcych. Można także podkreślić, że Szwedzi nie dotrzymali niektórych postanowień pokoju w Oliwie. W czasie zajęć, uczniowie mogą skorzystać z map zamieszczonych w powszechnie dostępnych atlasach, np.
Rzeczpospolita w XVII w. Wojny ze Szwecją i Siedmiogrodem w Ilustrowanym atlasie historii Polski (Demart, Warszawa 2006, s. 128–129.) lub Wojna narodowa ze Szwecją w Atlasie historycznym Polski (PPWK, Warszawa-Wrocław 1987, s. 27).
Szacowany MINIMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 45
Szacowany MAKSYMALNY czas na realizację treści atomu (w minutach) 60

 
Materiały udostępniane za pomocą Serwisu można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska,
z wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
Strona współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego z projektu: „Opracowanie i pilotażowe wdrożenie innowacyjnych programów nauczania – zgodnych z polską podstawą programową kształcenia ogólnego – przeznaczonych dla uczniów – dzieci obywateli polskich za granicą”.
Deklaracja dostępnosci