Konstytucja 3 maja 1791 r.

Kalendarium

1788-1792 – obrady Sejmu Wielkiego (Czteroletniego)
20 października 1788 – uchwalenie zwiększenia liczby stałego wojska do 100 tys. żołnierzy
19 stycznia 1789 – zniesienie Rady Nieustającej
2 grudnia 1789 – czarna procesja w Warszawie
26 marca 1790 – uchwalenie ustawy skarbowej (zwanej ofiarą dziesiątego grosza)
24 marca 1791 – uchwalenie prawa o sejmikach
18 kwietnia 1791 – uchwalenie prawa o miastach
3 maja 1791 – uchwalenie Konstytucji

Źródło 1. Hugo Kołłątaj o potrzebie reformy państwa [fragment]

Narodzie nieszczęśliwy! Dokąd jeszcze będziesz igrzyskiem namiętności [...] możnowładztwa? Mocarstw otaczających Cię naokoło niewolniczym ludem i Twej własnej ciemnoty? [...] [Czy to możliwe], aby w końcu XVIII wieku, w tym czasie, gdzie niewolnicze narody odważnie swe potargały kajdany, Polska jedna w przeciągu lat dwóch po wszystkich pracach, usiłowaniach, po tylu doświadczeniach została bez rządu, bez wolności, bez pewnej nadal egzystencji. Mamy tak okropną sami sobie wyznać prawdę: że Polak [...] nie jest zdolny sam dla siebie rządu napisać? [...] Chcecie być wolni? Trzeba, żebyście sobie wolności przepisali prawidła [...] jeżeli naród polski pragnie dźwignąć się przez nowe prawodawstwo, [...] winien [zaufać] wybranym osobom, żeby [całe nowe prawo] od ich woli zupełnie zależało, winien na koniec z takim posłuszeństwem przepisane sobie przyjąć prawa, jak gdyby je z rąk samego nieba odebrał.
[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 428–429.

Źródło 2. Ustawa rządowa z dnia 3 maja 1791 roku [fragment]

Preambuła
Uznając, iż los nas wszystkich od [...] konstytucji narodowej jedynie [zależy], długim oświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej [...] chwili, która nas samym sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie [...] niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć [...] dla dobra powszechnego [...] dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic [...] niniejszą konstytucję uchwalamy.

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 431.

Źródło 3. Ustawa rządowa z dnia 3 maja 1791 roku [fragment]

IV. Chłopi włościanie
Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źródło [...] pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy.
V. Rząd, czyli oznaczenie władz publicznych
Wszelka władza [...] początek swój bierze z woli narodu [...]. Trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny [...], to jest władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa wykonawcza w królu i straży i władza sądownicza w jurysdykcjach.
VI Sejm, czyli władza prawodawcza
Sejm, czyli stany zgromadzone, na dwie izby dzielić się będą: na izbę poselską i na izbę senatorską pod prezydencją króla [...]. Sejm zawsze gotowym będzie [...]. Rozpoczynać się ma co dwa lata [...]. Wszystko i wszędzie większością głosów decydowane być powinno. Przeto liberum veto, konfederacje [...] społeczność niszczące na zawsze znosimy […]. Porę i czas rewizji i poprawę konstytucji co lat 25 naznaczamy.
VII. Król. Władza wykonawcza
[...] Tron polski elekcyjnym przez familie mieć na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane klęski bezkrólewi, periodycznie rząd wywracających, [chęć] zamknięcia na zawsze drogi wpływom mocarstw zagranicznych [...] wskazały oddanie tronu polskiego prawem następstwa. Stanowimy przeto, iż po życiu, jakiego nam dobroć oska pozwoli, elektor saski w Polsce królować będzie. Dynastia przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego elektora saskiego [...]. Najstarszy syn króla panującego po ojcu na tron następować ma.

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 433–436.

Źródło 4. Jan Piotr Norblin, Zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja 1791 r., rysunek. z 1791 r.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Oath_of_confirmation_of_Constitution_of_the_3rd_May_1791.PNG]

Źródło 5. Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja, obraz z 1891 r.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Konstytucja_3_Maja.jpg]

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Konstytucja_3_Maja_guide.jpg]


1. Stanisław Małachowski (1736–1809), marszałek Sejmu Wielkiego
2. Aleksander Linowski (ok. 1759–1820), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji
3. Ignacy Wyssogota Zakrzewski (1745–1802), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji
4. Tadeusz Kościuszko (1746–1817), generał wojsk koronnych
5. Kazimierz Nestor Sapieha (1757–1798), marszałek Sejmu Wielkiego
6. Julian Ursyn Niemcewicz (1757–1841), poseł na Sejm Wielki, współautor konstytucji
7. Michał Zabiełło (1760–1815), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji
8. Jan Suchorzewski (zm. 1804 lub 1809), poseł na Sejm Wielki, przeciwnik konstytucji
9. Stanisław Kublicki (1750–1809), poseł na Sejm Wielki, zwolennik konstytucji
10. Franciszek Ksawery Branicki (ok. 1730–1819), hetman wielki koronny, przeciwnik konstytucji
11. Hugo Kołłątaj (1750–1812), podkanclerzy koronny, współautor konstytucji
12. Feliks Turski (1720–1800), biskup krakowski (lub Tymoteusz Gorzeński)
13. Ignacy Potocki (1750–1809), marszałek wielki litewski, współautor konstytucji
14. Adam Kazimierz Czartoryski (1734–1823), starosta generalny ziem podolskich, zwolennik konstytucji
15. Scipione Piattoli (1749–1809), sekretarz prywatny królewski, współautor konstytucji
16. Tadeusz Matuszewicz (1765–1819), poseł na Sejm Wielki, współautor konstytucji
17. Stanisław August Poniatowski (1732–1798), król polski
18. Anna Charlotta Dorota von Medem (1761–1821), księżna kurlandzka (lub Róża z Martynkowskich Dekertowa)
19. Elżbieta z Szydłowskich Grabowska (1748/9–1810), metresa królewska
20. Jan Dekert (1738–1790), prezydent miasta Warszawy
21. Antoni Stanisław Czetwertyński-Światopełk (1748–1794), zwolennik konstytucji
22. Antoni Polikarp Złotnicki (ok. 1750–1830), poseł na Sejm Wielki, przeciwnik konstytucji
23. Francuski rojalista
24. Jan Kiliński (1760–1819), mistrz szewski
25. Klemens Maria Hofbauer (1751–1820), ksiądz redemptorysta
26. Stanisław Staszic (1755–1826), ksiądz, działacz oświeceniowy
27. Andrzej Hieronim Zamoyski (1716–1792), b. wojewoda inowrocławski, autor Kodeksu Zamojskiego
28. Tymoteusz Gorzeński (1743–1825), biskup smoleński
29. Kazimierz Konopka (1769–1805), sekretarz Hugona Kołłątaja
30. Ksiądz prawosławny
31. Paweł Ksawery Brzostowski (1739–1827), ksiądz (lub Józef Stępkowski)
32. Antoni Tyzenhauz (1733–1785), b. zarządca litewskich ekonomii królewskich
33. Chłop
34. Józef Poniatowski (1763–1813), generał wojsk koronnych
35. Stanisław Mokronowski (1761–1821), poseł na Sejm Wielki
36. Młody Żyd
37. Stary Żyd

Źródło 6. Sala Senatorska Zamku Królewskiego w Warszawie (miejsce uchwalenia Konstytucji 3 maja)

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Chamber_of_Polish_Senate_in_Warsaw_Royal_Castle.png]

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Odpowiedz, nad czym ubolewa Hugo Kołłątaj?
2. Jak ocenia dotychczasowe prace sejmu?
3. Co, według Hugona Kołłątaja, należało zrobić, by jak najszybciej uchwalić konstytucję?
4. Sprawdź, czy opinia Hugona Kołłątaja została wykorzystana przy prowadzeniu dalszych prac nad konstytucją.


Na podstawie źródła 2.

1. Wyjaśnij pojęcie „preambuła”.
2. Wyjaśnij przyczyny uchwalenia konstytucji, o których mowa w przedstawionym tekście.


Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, z którymi zasadami filozofii oświecenia były zgodne decyzje zawarte w Konstytucji 3 maja?
2. Które dotychczasowe zasady ustrojowe Rzeczypospolitej znosiła Konstytucja 3 maja?
3. W jaki sposób miały zapadać decyzje na sejmach, po uchwaleniu Konstytucji 3 maja?
4. Jakie postanowienia zawierała Konstytucja 3 maja odnośnie następstwa tronu?
5. Wyjaśnij, co oznacza sformułowanie „tron dziedziczny w ramach dynastii”.
6. Jakie postanowienia dotyczące chłopów zawierała Konstytucja 3 maja?
7. Czy przewidywano dokonywanie zmian w konstytucji?


Na podstawie źródła 4.

1. Sprawdź, czy Jan Piotr Norblin był naocznym świadkiem przedstawionego na rycinie wydarzenia.
2. Jaką salę przedstawił na rycinie malarz?
3. Jaka atmosfera panuje w sali?
4. Odnajdź wśród zebranych króla.


Na podstawie źródła 5.

1. Jakie wydarzenie przedstawił na obrazie Jan Matejko?
2. Dokąd i w jakim celu podążają posłowie i senatorowie przedstawieni na obrazie?
3. Wskaż na obrazie postaci: Stanisława Augusta Poniatowskiego, Hugona Kołłątaja, Stanisława Małachowskiego, Kazimierza Nestora Sapiehę, Ignacego Potockiego, Jana Suchorzewskiego, księcia Józefa Poniatowskiego, Franciszka Ksawerego Branickiego.
Zwróć uwagę na to, że nie wszystkie przedstawione na obrazie Jana Matejki osoby, były obecne 3 maja 1791 r. w Warszawie.
4. Czy Jan Matejko wyznaczył królowi Stanisławowi Poniatowskiemu centralne miejsce na swoim obrazie? O czym to świadczy?
5. Co marszałek Sejmu Wielkiego trzyma w dłoni? Zwróć uwagę, że trzymany przez niego dokument został przedstawiony na tle godła Rzeczpospolitej.
6. W jakiej pozie przedstawił Jan Matejko Franciszka Ksawerego Branickiego? Co wyraża jego poza?
7. Sprawdź, jakie zachowanie posła Jana Suchorzewskiego przedstawił na obrazie malarz.
8. Kiedy powstał obraz Jan Matejki?


Na podstawie źródła 6.

Porównaj dawny (z XVIII w.) i obecny wygląd Sali Senatorskiej w Zamku Królewskim w Warszawie.

Praca domowa

1. Wyobraź sobie, że mieszkasz w Warszawie w XVIII w. Opisz wydarzenia 3 maja 1791 r.
2. Sprawdź, jak obecnie w Polsce obchodzi się rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja.

Praca domowa dla zainteresowanych

1. Porównaj okoliczności uchwalenia Konstytucji 3 maja i jej decyzje ustrojowe z okolicznościami uchwalenia i decyzjami ustrojowymi konstytucji amerykańskiej i francuskiej z 1791 r.

2. Zgodnie z uchwałą Sejmu Wielkiego, w Warszawie miano wznieść obiekt, który stałby się votum dziękczynnym za uchwalenie Konstytucji 3 maja. Kiedy powtórnie podjęto inicjatywę wzniesienia tego obiektu? Gdzie się znajduje ten obiekt?