Powstanie kościuszkowskie (I)

Kalendarium

24 marca 1794	– złożenie przysięgi przez Tadeusza Kościuszkę na Rynku w Krakowie
4 kwietnia 1794	– zwycięstwo powstańców w bitwie pod Racławicami
8 kwietnia 1794	– Bartosz Głowacki mianowany chorążym regimentu grenadierów krakowskich
17 kwietnia 1794	– wybuch insurekcji w Warszawie
23 kwietnia 1794	– wybuch insurekcji w Wilnie
7 maja 1794	– wydanie uniwersału połanieckiego
9 maja 1794	– publiczne powieszenie zdrajców w Warszawie
6 czerwca 1794	– bitwa pod Szczekocinami, klęska wojsk powstańczych w starciu z połączonymi siłami rosyjsko-pruskimi
10 października 1794	– bitwa pod Maciejowicami, ranny Tadeusz Kościuszko dostaje się do niewoli rosyjskiej
4 listopada 1794	– rzeź Pragi dokonana przez wojska rosyjskie pod wodzą Aleksandra Suworowa

Źródło 1. Akt powstania obywateli, mieszkańców województwa krakowskiego z 24 marca 1794 roku

Za powszechną więc nas wszystkich wolą stanowimy, co następuje:
1. Obieramy i uznajemy niniejszym aktem naszym Tadeusza Kościuszkę za najwyższego i jedynego Naczelnika i rządcę całego zbrojnego powstania naszego.
2. Wspomniany Naczelnik siły zbrojnej [utworzy] zaraz Najwyższą Radę Narodową.
5. Rada Najwyższa Narodowa [ustanowi] skarb publiczny na utrzymanie siły zbrojnej narodowej [...]. Będzie, zatem mogła stanowić o tymczasowych podatkach obywatelskich, o użyciu dóbr i wszelkich funduszów narodowych, także o pożyczce bądź w kraju, bądź za granicą [...].


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisława Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 451.

Źródło 2. Franciszek Smuglewicz, Przysięga Kościuszki na rynku krakowskim 24 marca 1794 r. (obraz z 1797 r.)

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Smuglewicz_Kosciuszko_2.jpg]

Źródło 3. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Rozbiory, CARTE

Źródło 4. Sztandar kosynierów Tadeusza Kościuszki

[http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Banner_of_Ko%C5%9Bciuszko_Uprising.PNG]

Źródło 5. Józef Chełmoński. Modlitwa przed bitwą (obraz z 1906 r.)

[http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Che%C5%82mo%C5%84ski_Modlitwa_przed_bitwa.jpg]

Źródło 6. Jan Styka, Wojciech Kossak. Panorama Racławicka [fragment], 1893-1894. Atak kosynierów na rosyjskie armaty

[http://www.poland.gov.pl/Panorama,Raclawicka,10783.html]

Źródło 7. Józef Zajączek, Pamiętnik [fragment]

Kościuszko wychodzi dnia 1 kwietnia z garnizonem krakowskim i 12 armatami, całą artylerią miasta […]. Kościuszko [...] trzeciego dnia poszedł pod Koniuszę, gdzie mu przyprowadzono trzystu wieśniaków w kosy uzbrojonych, czwartego zaś dnia zbliżał się ku Racławicom, gdy przednia straż polska spotkała się z przednią strażą moskiewską [...]. Gdy Zajączek i Madaliński, po trzykroć z jazdą swoją przypuszczając ataki, zawsze odpartymi byli, Kościuszko na czele wieśniaków [...] i jednego batalionu wojsk regularnych ruszył przeciw rozwijającej się [rosyjskiej] kolumnie, która, tylko co się atak rozpoczął, złamaną i pobitą została.


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów , oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 452–453.

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Odpowiedz, jaką władzę powierzono Tadeuszowi Kościuszce?
2. Jakie prawa miała Rada Najwyższa Narodowa?


Na podstawie źródeł 2. i 3.

1. Gdzie odbyła się uroczystość złożenia przysięgi przez Tadeusza Kościuszkę?
2. Komu i co przysięgał Tadeusz Kościuszko?
3. Sprawdź, jak oznaczono miejsce, gdzie na Rynku w Krakowie Naczelnik składał przysięgę 24 marca 1794 r.


Na podstawie źródła 3.

Wskaż na mapie Kraków i Racławice.


Na podstawie źródła 4.

Wyjaśnij symbolikę napisu i dekoracji sztandaru kosynierów.


Na podstawie źródła 5.

Opisz nastrój panujący wśród kosynierów przed bitwą. Opisz ich stroje i uzbrojenie. Zwróć uwagę, na widocznych w oddali, Naczelnika i kawalerię.


Na podstawie źródła 6.

1. Wyjaśnij, jakiego typu dziełem malarskim jest Panorama Racławicka?
2. Kim był Wojciech Bartos (Bartosz Głowacki)?
3. Czego dokonał w czasie bitwy pod Racławicami?
4. W jaki sposób udaremnił wystrzał armaty rosyjskiej?


Na podstawie źródła 7.

1. Wymień nazwiska polskich oficerów, którzy uczestniczyli w bitwie pod Racławicami.
2. Opisz przebieg bitwy.
3. Oceń postawę Tadeusza Kościuszki w czasie bitwy.

Praca domowa

Na podstawie fragmentu Uniwersału połanieckiego

1. Odpowiedz, jakie decyzje zawierał uniwersał wydany przez Tadeusza Kościuszkę pod Połańcem?
2. Porównaj decyzje dotyczące sytuacji chłopów w Rzeczypospolitej zawarte w Konstytucji 3 maja i w uniwersale połanieckim.




Uniwersał połaniecki z 7 maja 1794 roku [fragment]


1. [Lud] podług prawa zostaje pod opieką rządu krajowego.
2. Osoba włościanina jest wolna.
3. Lud ma ulżenie w robociznach tak, iż ten, który robi dni 5 lub 6 w tygodniu, ma mieć 2 dni opuszczone w tygodniu; który robi 3 lub 4 w tygodniu, ma mieć opuszczony dzień 1; kto robił w tygodniu dzień 1, ma teraz robić w 2 tygodniach dzień 1 […]. Takowe opuszczenie trwać będzie przez czas insurekcji.
5. Od tych, którzy będą wezwani na pospolite ruszenie, póki tylko będą zostawali pod bronią pańszczyzna przez ten czas nie będzie wyciągana, lecz dopiero rozpocznie się od powrotu ich do domu.


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 455–456.