Pierwsza wolna elekcja I
 | Kalendarium |
1548 – 1572 – panowanie Zygmunta II Augusta (syna Zygmunta I Starego)
1569 – unia lubelska
1572 – śmierć Zygmunta II Augusta, koniec panowania dynastii Jagiellonów na tronie polskim
1572 - 1573 – bezkrólewie w Rzeczypospolitej
1573 – pierwsza wolna elekcja
 | Źródło 1. Marcin Bielski. Kronika polska [fragment] |
Tegoż roku 1573, 5 miesiąca kwietnia, zjechały się wszystkie stany koronne, tak duchowne, jako i świeckie, na dzień naznaczony elekcji pod Warszawą we wsi Kamień [dziś Kamionek na warszawskiej Pradze], gdzie ludzi taka wielkość się najechała, że nie tylko w mieście, ale i po wsiach wszędzie okolicznych rozpostrzeć się nie mogli, aż polem drudzy stali. Województwa wszystkie osobno się zjeżdżały: a między nimi w pośrodku rozbito namioty królewskie do obierania przyszłego króla [...].
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i nauczycieli, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisława Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 104.
| Źródło 2. Jan Matejko. Potęga Rzeczypospolitej u zenitu. Złota wolność. Elekcja R. P. 1573 |
[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Potega_Rzeczypospolitej_u_zenitu_Zlota_wolnosc_Elekcja_1573.JPG]
| Źródło 3. Z publicystyki pierwszego bezkrólewia. „Ulotka wyborcza” z pierwszej elekcji |
[Kandydaci do polskiego tronu]
arcyksiążę Ernest Habsburg, syn cesarza Maksymiliana II
Commoda: 1. że zacny cesarski syn […] 3. że wino z Węgier bez cła, 4. że ma być stu szlachciców [w] Wiedniu na nauce, 5. że ma być staranie o pokój [ze] strony Prus [Prus Książęcych], Inflant, […]
Incommoda: 1. że pan młody, musiałby mieć gubernatory, 2. że z narodu niemieckiego, nam zawżdy [zawsze] przeciwnego, 3. że bliski naród jego, wycisnąłby nas ode wszystkiego […] 5. Niepokój z Turkiem, z Tatary, 7. Już by się Polakom nie [spodziewać] elekcji, bo by oni z nami sobie dziedzictwo uczynili [monarchie dziedziczną]
Iwan IV Groźny, car moskiewski
Commoda: 1. pokój dożywotni z nim samym, 2. język [polski] rozumie
Incomoda: 3. tyraństwo a [okrucieństwo] wrodzone, 4. [wolę swą uważa za prawo]
Piast [kandydat krajowy, polski szlachcic]
Commoda: 1. język polski, 2. wiadomość rzeczy koronnych
Incommoda: 3. Skoro sowa zjastrzębieje, wyżej chce latać, niż sokół
Francuz [Henryk Walezy, brat króla Francji]
Commoda: 1. Łacny [życzliwy] królewic, dorosły, ćwiczony, waleczny […] 3. Musi być powolny [nam] przez dalekość przyjaciół swych […] 7. Stu szlachciców do roku od roku w Krakowie albo w Paryżu [na studia i w wojsku] sumptem jego ćwiczyć się będzie 8. Pokój z Turkiem […] 10. naród francuski [że] naszemu jest podobien we wszem […] skąd i to niemałe [korzyść] pana nam z obyczajami podobnego
Incommoda: 1. Niepokój z Moskwą […] 2. Język, ale łaciński i włoski umie, o polski jemu łacno [łatwo], gdy ujrzy, że mu go będzie potrzeba.
commoda – korzyści, zalety
incommoda – wady, szkody
[w:]
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i nauczycieli, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisława Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 106–107.
 | Ćwiczenia |
Na podstawie źródła 1.
1. Odpowiedz, gdzie odbywała się pierwsza wolna elekcja? Kto w niej uczestniczył?
2. Wyjaśnij, w jaki sposób starano się utrzymać porządek na polu elekcyjnym.
3. Jakie problemy stwarzał zjazd szlachty do miejscowości, gdzie wybierano króla?
Na podstawie źródła 2.
1. Odpowiedz, dla kogo ustawiono namiot na polu elekcyjnym?
2. Kim był dostojnik kościelny przedstawiony przez malarza wewnątrz namiotu? Jaką rolę pełniła ta osoba w czasie bezkrólewia?
3. Kim była osoba składająca głęboki ukłon, przedstawiona przez malarza przed namiotem? Zwróć uwagę na jej strój.
Na podstawie źródła 3.
1. Wymień kandydatów do tronu polskiego w 1573 r.
2. Zrób zestawienie szans i zagrożeń, jakie mógł przynieść wybór każdego z kandydatów.
3. Jak kategoryzowano wady i zalety poszczególnych kandydatów?
4. Jaką zasadniczą wadę kandydata krajowego dostrzegała szlachta?
5. Jakie szanse, a jakie zagrożenia niósł za sobą wybór króla przez szlachtę? Pamiętaj, że prawo do wzięcia udziału w elekcji miał każdy szlachcic.
6. Z której dzielnicy Rzeczypospolitej pochodziła najliczniejsza reprezentacja szlachty na polu elekcyjnym? Odpowiedź uzasadnij.
 | Praca domowa |
1. Zastanów się, którego kandydata wybrałbyś, gdybyś był szlachcicem obecnym na polu elekcyjnym w 1573 r.
2. Wyobraź sobie, że jesteś szlachcicem i piszesz list do przyjaciela, zdając mu relację, o tym, co wydarzyło się w czasie elekcji.