Kultura polskiego renesansu

Kalendarium

1473 – 1543 – lata życia Mikołaja Kopernika
1503 – 1572 – lata życia Andrzeja Frycza Modrzewskiego
1505 – 1569 – lata życia Mikołaja Reja
1530 – 1584 – lata życia Jana Kochanowskiego
1543 – opublikowanie dzieła Mikołaja Kopernika De revolutionibus orbium coelestium

Źródło 1. Andrzej Frycz Modrzewski, Mowy [fragment]

Wypowiedzmy, co myślimy o tej ustawie, którą za zgodą senatu i szlachty wydał król, mianowicie, że nie wolno odtąd nikomu z mieszczan nabywać posiadłości wiejskich, te zaś, które przedtem nabyli, muszą sprzedać. Wydaje się doprawdy, iż prawo to zrodziło się z bezwzględności i nienawiści szlachty do mieszczan [...]. Ja przeto, choć oboje moi rodzice pochodzili ze szlachty, to jednak, ponieważ kieruje mną ogromna żądza poszukiwania prawdy, tak samo wypowiem moje zdanie [...].
I rozum i sprawiedliwość nie pozwalają na to, ażeby w państwie opierającym się na prawach ktoś był zmuszony do oddania swej własności, którą nabył słusznie i prawnie, za którą zapłacił, którą otrzymał w spadku po przodkach!


[w:] Janusz Adamski, Lech Chmiel, Andrzej Syta, Czasy, ludzie, wydarzenia, część I, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1986, s. 167.

Źródło 2. Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej [fragment]

W dawnych czasach krzewiło się w szkołach ćwiczenia wymowy [...]. Wielką czcią była otaczana nauka. Nie wiem dlaczego dzisiejsze obyczaje zeszły z drogi i z szlaków dawnych czasów [...]. Należałoby wzmocnić dawny stosunek do szkoły [...]. Państwom pożyteczni są nie tylko ci uczeni, którzy zajmują się sprawami publicznymi, ale także ci, którzy pracują w szkołach. Kształcą bowiem oni wielu ludzi i wszczepiają w nich nauki niezbędne do prowadzenia spraw publicznych. Zrozumiejmy tedy, jak bardzo piękny i użyteczny dla ludzi jest stan nauczycielski. Dlatego tak wiele mówią o jego znakomitości i godności, abyśmy pamiętali, iż trzeba go wszelkimi sposobami bronić i ochraniać przed przewrotnością i zuchwalstwem ludzi naszego wieku, którzy tylko uganiają za wystawnością w życiu, za bogactwami i władzą – boć jedyne to rzeczy, do których się dziś powszechnie dąży – naukę zaś i cały obowiązek kształcenia się i uczenia pozostawiają ludziom podlejszego stanu.

[w:] Teresa Maresz, Krzysztof Juszczyk, Historia w źródłach – nie tylko pisanych, dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Starożytność i średniowiecze, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2004, s. 200–201.

Źródło 3. Jan Matejko, Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Jan_Matejko-Astronomer_Copernicus-Conversation_with_God.jpg]

Źródło 4. Mikołaj Kopernik, O obrotach sfer niebieskich – Przedmowa [fragment]

Dostatecznie jasno, Ojcze Święty, zdaję sobie sprawę z tego, że znajdują się ludzie, którzy gdy tylko posłyszą, iż w tych moich księgach [...] przypisuję jakieś ruchy kuli ziemskiej, zaraz podniosą krzyk, że należy mnie wraz z takim przekonaniem potępić [...] I jakkolwiek wiem, że myśli uczonego są niezależne od sądu ogółu – ponieważ dążeniem uczonego, o ile tylko ludzkiemu rozumowi pozwala na to Bóg, jest szukanie we wszystkim prawdy – mimo to jestem zdania, że poglądów zgoła różnych od uznanej prawości należy się wystrzegać [...] Być może, że znajdą się tacy, co lubią bredzić i mimo zupełnej nieznajomości nauk matematycznych [...], na podstawie jakiegoś miejsca w Piśmie św., tłumacząc źle i wykrętnie odpowiednio do ich zamierzeń, ośmielą się potępić moją teorię [...] Dzieła matematyczne pisane są dla matematyków, którzy – o ile się nie mylę – dostrzegają, że te moje trudy przyniosą pewną korzyść Kościołowi powszechnemu, nad którym władzę sprawuje teraz Twoja Świątobliwość.


[w:] Teresa Maresz, Krzysztof Juszczyk, Historia w źródłach – nie tylko pisanych, dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Starożytność i średniowiecze, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2004, s. 201.

Źródło 5. Mikołaj Rej [dwuwiersz]

A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.

Źródło 6. Karol Miller, Jan Kochanowski i Jan Zamoyski w Czarnolesie

[źródło: http://www.tygodnikzamojski.pl/dat/artykuly/4439_b.jpg]

Źródło 7. Jan Kochanowski, Pieśń o spustoszeniu Podola

Wieczna sromota i nienagrodzona
Szkoda, Polaku! Ziemia spustoszona
Podolska leży, a pohaniec sprośny,
Nad Dniestrem siedząc, dzieli łup żałosny!

Niewierny Turczyn psy zapuścił swoje,
Którzy zagnali piękne łanie twoje
Z dziećmi po społu, a nie masz nadzieje,
By kiedy miały nawiedzić swe knieje.

[...]

Zetrzyj sen z oczu, a czuj w czas o sobie
Cny Lachu! Kto wie, jemu czyli tobie
Szczęście chce służyć? A dokąd wyroku
Mars nie uczyni, nie ustępuj kroku!

[...]

Skujmy talerze na talary, skujmy,
A żołnierzowi pieniądze gotujmy!

[...]

Cieszy mię ten rym: „Polak mądry po szkodzie";
Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.

sromota – wstyd
połaniec – nikczemnik, nędznik
piękne łanie – tu: kobiety brane w niewolę
zbodzie – dowiedzie niesłuszności

http://nogazpolaka.pl/lektura.Jan_Kochanowski-Piesn_o_spustoszeniu_Podola.p-502.id-89.html

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

Wyjaśnij, jak Andrzej Frycz Modrzewski ocenia prawa mieszczan w Rzeczypospolitej.
Jakich argumentów używa autor dla poparcia swojej opinii?


Na podstawie źródła 2.

1. Wyjaśnij dlaczego, zdaniem Andrzeja Frycza Modrzewskiego, nauczyciele odgrywają ważną rolę w państwie.
2. Czy nauczyciele, według autora, spotykali się w Rzeczypospolitej z należnym im szacunkiem, a ich zawód był ceniony? Odpowiedź uzasadnij.


Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, który element obrazu świadczy, że przedstawiono na nim twórcę teorii heliocentrycznej?
2. Dokonaj interpretacji tytułu obrazu.
3. Sprawdź, jakie były związki Mikołaja Kopernika z Fromborkiem.


Na podstawie źródła 4.

1. Odpowiedz, do kogo Mikołaj Kopernik zwraca się w przedmowie swego dzieła?
2. Co, według Mikołaja Kopernika, jest nadrzędną powinnością uczonego?
3. Jakich reakcji na swoje odkrycie obawiał się Mikołaj Kopernik?


Na podstawie źródła 5.

1. Wyjaśnij sens dwuwiersza Mikołaja Reja.
2. W jakim języku tworzyli artyści w okresie średniowiecza?
3. Jakie miano zyskał Mikołaj Rej?


Na podstawie źródła 6.

1. Wskaż na obrazie Jana Kochanowskiego, jego rodzinę oraz Jana Zamoyskiego.
2. Przypomnij, kim był Jan Zamoyski.
3. Sprawdź w Internecie, jakie były związki kanclerza Jana Zamoyskiego z poetą Janem Kochanowskim.


Na podstawie źródła 7.

1. Jaką wadę Polaków gani w swoim wierszu Jan Kochanowski?
2. Jakie wydarzenie wzbudziło zawarte w tekście refleksje poety?

Praca domowa

1. Przygotuj scenariusz wycieczki Szlakiem Mikołaja Kopernika
2. Ustal, kiedy narodziła się literatura w języku kraju Twojego pobytu?
3. Naucz się na pamięć jednej fraszki Jana Kochanowskiego. Wyjaśnij jej treść.