Polska pod rządami Sasów (I)

Kalendarium

1697-1733 – lata panowania Augusta II w Polsce
1700-1721 – Wielka Wojna Północna, zwana trzecią wojną północną
1704-1709 – Stanisław Leszczyński królem Polski
1705 – ustanowienie przez Augusta II Mocnego Orderu Orła Białego
1717 – sejm „niemy”
1720 – układ w Poczdamie

Źródło 1. Erazm Otwinowski o elekcji króla Augusta II Mocnego

Rok Pański 1697. Roku tego nastąpiła elekcja królewska pod Warszawą […]. Między osiemnastoma kandydatami był też książę de Conti [Franciszek Ludwik Burbon-Conti], kuzyn króla francuskiego Ludwika XIV […]. Hetman koronny Stanisław Jabłonowski […] chciał koniecznie dom królewski [Sobieskich] utrzymać, żeby było którego z królewiczów [synów Jana III Sobieskiego] na tron wsadzić (których było trzech): Jakub, ten podczas elekcji na Jasnej Górze w Częstochowie mieszkał i wiele pieniędzy rozdawał różnym ludziom, chcąc być królem, Aleksander i Konstanty […]. Na dzień czy na dwa przed zakończeniem elekcji wszczął się nowy kandydat na królestwo Fridericus, elektor książę saski [Fryderyk August I Wettin]. Prymas nominował książęcia de Conti, a biskup kujawski Stanisław Dąbski nominował elektora saskiego. Stąd przychodziło między prywatnymi osobami do zabójstwa […]. Około szopy stając ledwie do formalnej batalii między województwami nie przyszło i zabito tam szlachcica województwa sierakowskiego […].
I tak po nominacji dwóch królów rozjechała się szlachta z pola elekcyjnego.


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 331.

Źródło 2. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów w okresie wielkiej wojny północnej w l. 1700-1721, CARTE

Źródło 3. Manifest prymasa Michała Radziejowskiego z połowy lutego 1704 r. przeciwko Augustowi II

Pytać się, kto pokój zabrał z Polski? […] Kto rozpoczął wojnę szwedzką? Kto fałszywie zadrwił z Rzeczypospolitej, jeżeli nie król Jego Mość August, wyprowadziwszy ludzi swoich do Litwy, a stamtąd do Inflant szwedzkich […]. Król Jmć […] podbił Inflanty pod pretekstem odzyskania oderwanych od Rzeczpospolitej krajów, i jako je siłą trzymać zamierzał, tak nas i Rzeczpospolitą, z obu stron ścisnąwszy, od Inflant i od Saksonii, zmusić nas chciał do posłuszeństwa […], ale gdy się to nie udało, chciał króla Jmci szwedzkiego nakłonić do traktatu z sobą, obiecując mu to, co będzie oderwane i odłączone od Korony Polskiej.


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 182.

Źródło 4. Reformy wojskowe sejmu „niemego”

[Z powodu] niezgody domowej i postronnych [najazdów] Rzeczpospolitą [...] ratować musimy [...]. Udało się nam stanom Rzeczypospolitej [...] niektóre punkty oprócz konstytucji obwarować.
Ponieważ niepoliczonymi stratami doświadczyliśmy tego, że bez własnego regularnego wojska i regularnej [dla niego] płacy, nigdy bezpiecznie i z honorem utrzymać się nie możemy; zważając z drugiej strony niedostatek kraju całego, postanowiliśmy liczbę wojska koronnego dawniejszego trzydziestotysięcznego zredukować do liczby, jak następuje: 18 tysięcy – 3924000 złotych
a w Wielkim Księstwie Litewskim 6 tysięcy – 2046000 złotych.


[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 191–192.

Źródło 5. Minister Andriej Ostermann do cara Piotra I o możliwości ingerencji w Polsce, 1719 r.

Jestem zdania, że i my powinniśmy postarać się zawczasu nie tylko zerwać jak najprędzej sejm grodzieński, ale też […] wzniecić przeciwko królowi jakąś nową konfederację, nie żałując na to trudu ani pieniędzy […], 1-o pod tym pretekstem Jego Cesarska Mość może zawsze trzymać w Polsce swe wojska, 2-o za pomocą konfederacji zmusi się króla Augusta, by ostrożniej i nie tak publicznie przeciwko nam występował, 3-o póki wojska nasze będą w Polsce, cesarz także namyśli się dziesięć razy, nim przedsięweźmie coś przeciwko Jego Cesarskiej Mości […]. Powodów do konfederacji jest pod dostatkiem: że król August chce tron zapewnić synowi, że dąży do samowładztwa, że stara się podnieść Turków przeciwko Jego Cesarskiej Mości, a tym samym przeciwko Polsce, aby […] zgnieść wolność Rzeczypospolitej – to wszystko wystarczy do podbechtania Polski przeciwko królowi. Można by jeszcze dodać, że on obiecał Turkom i cesarzowi pewne cesje terytorialne kosztem Rzeczypospolitej; gdy dodamy do tego pieniądze i poufną zapowiedź protekcji carskiej, sprawa, moim zdaniem, nie napotka wielkich trudności.

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów , oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 335–336.

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Odpowiedz, ilu kandydatów do tronu polskiego wystąpiło na elekcji w 1697 r.
2. Wymień kandydatów do tronu polskiego na elekcji w 1697 r., o których informuje tekst źródłowy.
3. W jaki sposób kandydaci „przekonywali” szlachtę, aby ich poparła?
4. Czy na polu elekcyjnym panował spokój? Odpowiedź uzasadnij.
5. Dlaczego elekcja 1697 r. nazywana jest „podwójną”?
6. Sprawdź, który z kandydatów objął tron.
7. Oceń, w jaki sposób, opisana w tekście wolna elekcja, wpływała na pozycję Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej.


Na podstawie źródła 2.

1. Wskaż na mapie Szwecję, Rosję, Saksonię, Inflanty.
2. Wskaż na mapie kierunki przemarszu obcych wojsk przez Rzeczpospolitą w czasie Wielkiej Wojny Północnej.
3. Jak myślisz, jakie były konsekwencje przemarszu obcych wojsk?


Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, jakie plany polityczne Augusta II Mocnego ujawnia prymas Radziejowski?
2. Wyjaśnij, dlaczego doszło w Polsce do rozłamu politycznego w czasie wojny północnej? Dlaczego przerodziła się ona w wojnę domową? Kogo poparli Szwedzi, a kogo Rosja? Która ze stron zwyciężyła?


Na podstawie źródła 4.

1. Sprawdź, dlaczego sejm, który odbył się 1 lutego1717 r. zyskał miano „niemego”.
2. Odpowiedz, jak motywowano potrzebę reformy wojskowej?
3. W jaki sposób doświadczenia lat wojny północnej wpłynęły na decyzje sejmu?
4. Czy dostrzeżono, że ustanowienie stałej armii wymaga wysiłku finansowego państwa?
5. Jak myślisz, skąd miały pochodzić środki na wojsko?


Na podstawie źródła 5.

1. Wyjaśnij, w jaki sposób minister Ostermann chciał doprowadzić do ingerencji Rosji w wewnętrzne sprawy Polski.
2. Jaki układ zawarty został przez sąsiadów Polski w 1720 r.? Jakie były jego postanowienia?

Praca domowa

1. Odpowiedz, jaką armią miała dysponować Rzeczpospolita? Porównaj liczbę wojska, ustanowioną na sejmie niemym, z liczbą stałego wojska w państwach sąsiednich. Informacji na ten temat poszukaj w zasobach Internetu.
2. Wyobraź sobie, że żyjesz w Rzeczpospolitej w czasie wojny północnej. Kogo byś poparł/a – Stanisława Leszczyńskiego, czy Augusta II Mocnego? Odpowiedź uzasadnij.
3. Wyjaśnij pochodzenie przydomka, który nosił król August II Wettin.