Sejm Wielki, 1788-1792

Kalendarium

1788-1792 – obrady Sejmu Wielkiego (Czteroletniego)
20 października 1788–uchwalenie zwiększenia liczby stałego wojska do 100 tys. żołnierzy
19 stycznia 1789 – zniesienie Rady Nieustającej
2 grudnia 1789 – czarna procesja w Warszawie
26 marca 1790 – uchwalenie ustawy skarbowej (zwanej ofiarą dziesiątego grosza)
24 marca 1791 – uchwalenie prawa o sejmikach
18 kwietnia 1791 – uchwalenie prawa o miastach

Źródło 1. Józef Peszka, Portret marszałka Sejmu Wielkiego Stanisława Małachowskiego, 1790 r.

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Stanis%C5%82aw_Ma%C5%82achowski_by_Peszka.PNG]

Źródło 2. Friedrich Schulz, Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793 [fragment]

Przed sejmem rewolucyjnym były tylko trzy znaczniejsze drukarnie w Warszawie i para mniej znaczących, w ciągu sejmu trzy do czterech przybyło. Dwie z nich zajmowało drukowanie sejmowych papierów, jedną [zajmowała] „Gazeta Narodowa” inne różne materiały, broszury, akta dla podania sejmowi przeznaczone lub książki o bieżących sprawach, za i przeciw zmianie ustawy. Panujące stronnictwo żadną cenzurą nie ograniczało wolności druku […].
Tak samo wzrosła liczba księgarzy i ruch książkowy. Było ich [księgarni] dwie czy trzy w Warszawie; w pierwszej połowie 1792 r. już się sześć znajdowało. Najwięcej sprzedawały książek francuskich, które od dawna w Polsce najulubieńszą były literaturą. Poszukiwano najwięcej pism politycznych Rousseau, Montesquieu […] przekładów starożytnych pisarzy, obrad zgromadzenia narodowego, gazet i najnowszych broszur francuskich. Romanse, poezje inne lekkie utwory francuskich pisarzy i księgorobów stały nieporuszone, gdyż nawet eleganci i kobiety porwane były prądem powszechnym, nosiły się z polityką i nową konstytucją w głowie, nie rozstając się z nią ani na chwilę.

[w:] Tadeusz Cegielski, Katarzyna Zielińska, Historia. Dzieje nowożytne, WSiP, Warszawa 1991, s. 388.

Źródło 3. Wiersz Franciszka Zabłockiego

Stanęło sto tysięcy wojska. Bogu chwała!
Teraz to będzie Polska po Europie brzmiała!
Stanęło sto tysięcy wojska. Są żołnierze.
Bogu chwała! Gdzież oni? Gdzieżby? Na papierze.
Dajmy na wojsko wszystko, połowę mniej więcej!
Bogu chwała! Już i żołd jest na sto tysięcy.
Jedni płaczą, drudzy się śmieją rozrzewnieni:
Są miliony! Gdzież są? W każdego kieszeni.

[w:] Wielka historia Polski, t. 6, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 2004, s. 134.

Źródło 4. List Jana Dekerta do Stanisława Małachowskiego z 1790 r. [fragment]

Racz się i tym […] Panie zatrudnić, aby do obrad sejmowych w interesach miast dotyczących, mieszczanie mieli swych reprezentantów; wtedy skuteczniejsza będzie opieka Rzeczypospolitej nad miastami, gdy się same za sobą przez swych obywateli [będą mogły wstawiać].

[w:] Kołłątaj i inni, Z publicystyki doby Sejmu Czteroletniego, oprac. Łukasz Kądziela, WSiP, Warszawa 1991, s. 224.

Źródło 5. Ustawa o miastach królewskich z 18 kwietnia 1791 roku [fragment]

I. O miastach
2. Obywateli [miast], jako ludzi wolnych, ziemię w miastach przez nich osiadłą, ich domy [...] własnością ich dziedziczną być przyznajemy [...].
11. [...] szlachcie [...] przyjęcie obywatelstwa miejskiego [...], prowadzenie wielkiego handlu, utrzymywanie rękodzieł nic odtąd szkodzić ani uwłaczać nie będzie [...] w zaszczycie szlachectwa.
II. O prawach mieszczan
1. [...] Neminem captivabimus, nisi iure victum na osoby w miastach osiadłe rozciągamy.
2. Miasta [...] przed każdym sejmem jednego plenipotenta większością głosów wybierać będą z obywateli [...]. Ci [...] w sprawach dotyczących miast i handlowych głos stanowczy mieć będą a w innych sprawach głos doradczy mieć mają.
4. Po odbytej dwuletniej wysłudze publicznej [...] wybrani od miast plenipotenci w następnym sejmie zaraz nobilitowani być powinni [...].
5. Wolno odtąd każdemu mieszczaninowi dobra ziemskie nabywać.
8. W całym wojsku dla obywateli miejskich odtąd wolny wstęp do dosługiwania się rang oficerskich.


neminem captivabimus, nisi iure victum – nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego
plenipotent – przedstawiciel

[w:] Marek Ferenc, Epoka nowożytna. Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 257–260.

Źródło 6. Ustawa sejmowa o pozbawieniu głosu szlachty-nieposesjonatów, 1791 r.

Głosu na sejmikach nie mają:
1. [...] szlachta, która nie będzie miała [...] posesji [...].
2. Szlachta na gruntach bądź królewskich, duchownych, lub ziemskich, choćby prawem dziedzicznym siedząca, ale władzy zwierzchnej prywatnej podległa, czyli do opłacenia czynszu, daniny, albo do jakiejkolwiek prywatnej posługi, z gruntu komu obowiązana.

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 437.

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Odpowiedz, jaki symbol władzy marszałka sejmu trzyma w ręku Stanisław Małachowski?
2. Do czego służyła laska w czasie obrad sejmu?


Na podstawie źródła 2.

1. Jakiej literatury poszukiwali czytelnicy w okresie Sejmu Wielkiego?
2. Dlaczego dużym zainteresowaniem cieszyły się dzieła francuskich myślicieli?
3. Jakie poglądy prezentowali wymienieni w tekście filozofowie?
4. Sprawdź, kiedy była wydawana w Rzeczypospolitej Gazeta Narodowa i jakie poglądy polityczne prezentowano na jej łamach.


Na podstawie źródła 3.

1. Jaką liczbą wojska stałego miała dysponować Rzeczpospolita zgodnie z uchwałą Sejmu Wielkiego?
2. Skąd państwo miało czerpać środki na utrzymanie stałej armii?
3. Jak autor wiersza ocenia możliwość realizacji uchwały Sejmu Wielkiego o wprowadzeniu nowych podatków?


Na podstawie źródła 4.

1. Odpowiedz, kim był Jan Dekert?
2. O co prosi Jan Dekert Stanisława Małachowskiego?
3. Sprawdź, czym była „czarna procesja”.
4. Dlaczego mieszczanie, którzy udali się z petycją do Zamku Królewskiego, byli ubrani na czarno? Co miał symbolizować ich strój?
5. W jaki sposób sytuacja międzynarodowa wpływała na przebieg wydarzeń w Rzeczypospolitej?


Na podstawie źródła 5.

1. Wymień prawa, które otrzymali mieszczanie.
2. O czym świadczy informacja o umożliwianiu mieszczanom nobilitacji po zakończeniu sprawowania funkcji plenipotenta?
3. Czy mieszczanie zostali w pełni zrównaniu w prawach ze szlachtą?
4. Jakie prawa mieli przedstawiciele miast w sejmie?


Na podstawie źródła 6.

1. Dlaczego pozbawiono prawa głosu szlachtę-nieposesjonatów?
2. Kogo, poprzez tę ustawę, pozbawiano wpływu na obrady sejmu?
3. Czy prawo to można uznać za demokratyczne? Odpowiedź uzasadnij.

Praca domowa

Zgromadź informacje na temat gazet i czasopism wydawanych w Rzeczpospolitej w okresie stanisławowskim.