Drugi rozbiór Polski

Kalendarium

23 lipca 1792 – przystąpienie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Targowicy
23 stycznia 1793 – podpisanie przez Rosję i Prusy aktu drugiego rozbioru Rzeczypospolitej
17 czerwca-23 listopada 1793 – ostatni sejm Rzeczypospolitej w Grodnie

Źródło 1. Tajna instrukcja Katarzyny II dla posłów rosyjskich w Polsce z 1792 r.

Jest interesem głównym […], aby elekcja w Polsce nie została zastąpiona dziedzicznością tronu, albowiem byłby to pierwszy krok prowadzący do zaprowadzenia innych reform, szkodliwych naszym interesom […]. Trudno [przewidzieć], jakie [będą konsekwencje] naszych zabiegów, lecz jeżeli na naszą [korzyść] rezultat wypadnie, to dwojakiego rodzaju korzyści mogą dla nas wypaść: albo obalając teraźniejszą formę rządu i przywracając dawną polską wolność, zapewnimy tym samym na dalsze czasy państwu naszemu spokój zupełny; albo gdyby król pruski okazał […] chciwość, zmuszeni będziemy dla uniknięcia dalszych zajść i niepokojów, zezwolić na nowy podział Polski […].

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 443–444.

Źródło 2. List Jakoba Sieversa do Katarzyny II w sprawie drugiego rozbioru Polski

Widzę zbliżającą się chwilę, w której wola Waszej Imperatorskiej Mości stanie się wiadoma. […] Przywódcy tutejsi, oba Kossakowscy, książę biskup Massalski i Rzewuski widzą wyraźnie, o co chodzi […] oni z góry oddają cześć, komu należy… Przy odjeździe z Warszawy dałem hrabiemu Ożarowskiemu 500 dukatów mówiąc, że to się przeznacza na miesiąc dla jego stołu jako komendanta miasta Warszawy; niech sobie tak poczyna, żeby na dalszy ciąg zasłużył. Tutaj dałem tysiąc dukatów wicemarszałkowi Zabielle, z tym samym zastrzeżeniem. Zrobię to samo z Kossakowskim […]. Rozumie się, że kasa ministra pruskiego ponosi tego połowę.


Jakob Johann Sievers (1731–1808) – rosyjski generał, dyplomata, ambasador w Rzeczypospolitej w 1793 r.

[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 444– 445.

Źródło 3. Motywacja drugiego rozbioru przez Katarzynę II

Za dowód, jaki w Polsce panuje nastrój umysłów, służy wyznanie […] przysłanej tu delegacji konfederackiej: skoro wojska rosyjskie ustąpią z Rzeczypospolitej, wszystko zaprowadzone pod ich osłoną, w mgnieniu oka zostanie wywrócone. Bardziej nas jeszcze obchodziło szerzenie się w Polsce zgubnych doktryn francuskich: w Warszawie rozpowszechniły się kluby na wzór jakobińskich. Propagują one bezecną naukę, która może ogarnąć wszystkie ziemie polskie i dotrzeć do państw sąsiednich […]. Nie ma takich środków ostrożności, których by nie usprawiedliwiała potrzeba zabezpieczania się przed niegodziwością jakobinizmu… Wziąwszy pod uwagę niestałość […] narodu polskiego […] – przychodzimy do przeświadczenia, że nie możemy mieć w nim sąsiada spokojnego i bezpiecznego dopóty, dopóki nie będzie doprowadzony do zupełnej bezsilności i niemocy. Nie czyniąc zadość żądaniom króla pruskiego, pozbawilibyśmy Austrię jego pomocy, niezbędnej do walki z rewolucją i do utrzymania równowagi europejskiej, i tak już zachwianej zwycięstwami Francuzów.


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 446.

Źródło 4. Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Rozbiory, CARTE

Źródło 5. Głos Stanisława Augusta Poniatowskiego na sejmie grodzieńskim, 20 czerwca 1793 r.

[…] uczyniłem akces do konfederacji targowickiej, pod hasłem Najjaśniejszej Imperatorowej utworzonej, czyniłem go na fundamencie jej aktu, zaręczającego całość kraju naszego. Ten cel był prawidłem, do którego stosowałem wszystkie kroki moje.


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 446.

Źródło 6. Konstytucja sejmu grodzieńskiego 1793 r.

[…] sejm roku 1788 zaczęty, później w rewolucyjny 3 maja 1791 r. zamieniony […] za niebyły i decyzje na nim zapadłe za nic nieznaczące deklarujemy.
[…] Wolne obieranie królów […] w zupełnej mocy swojej zostanie.
[…] Prawa kardynalne będą […] na wieki trwającymi […].


[w:] Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 449–450.

Źródło 7. Terytorium państwa polskiego po II rozbiorze

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rpon1793wojew.png]

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

1. Odpowiedz, jak caryca Katarzyna II tłumaczyła konieczność zachowania elekcyjności tronu w Rzeczypospolitej?
2. Jakie korzyści mogło przynieść Rosji dążenie do zniesienia postanowień Konstytucji 3 maja?
3. Dlaczego przywrócenie dawnej formy rządów w Rzeczypospolitej miało zapewnić Rosji spokój?
4. Który władca państwa sąsiadującego z Rzeczpospolitą, dążył w 1792 r. do rozbioru?


Na podstawie źródła 2.

1. Wyjaśnij, w jaki sposób ambasador rosyjski w Rzeczpospolitej, zapewniał przychylność polskich dostojników dla poczynań swojej władczyni?
2. Oceń postawę Polaków, o których pisał Jakob Sievers.


Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, czym była zaniepokojona caryca Katarzyna?
2. Dlaczego uznawała wskazaną sytuację za wyjątkowo szkodliwą i niebezpieczną?
3. Dlaczego, według carycy Katarzyny, korzyści wyniesione przez Prusy w wyniku drugiego rozbioru Rzeczpospolitej, były koniecznym wsparciem tego państwa?


Na podstawie źródła 4.

1. Wskaż na mapie terytoria, które zagarnęła Rosja w wyniku drugiego rozbioru.
2. Wskaż na mapie terytoria, które zagarnęły Prusy w wyniku drugiego rozbioru.
3. Jakie znaczenie dla Rzeczpospolitej miała utrata Gdańska?
4. Dlaczego w drugim rozbiorze nie uczestniczyła Austria?


Na podstawie źródła 5.

1. Odpowiedz, w jakim celu został zwołany sejm grodzieński w 1793 r.?
2. Jak na sejmie grodzieńskim król Stanisław August Poniatowski tłumaczył przyczynę swojego przystąpienia do konfederacji targowickiej?
3. Czy wiara Stanisława Augusta Poniatowskiego w lojalność carycy Katarzyny II była słuszna?


Na podstawie źródła 6.

Jakie decyzje zapadły na sejmie grodzieńskim w 1793 r.?


Na podstawie źródła 7.

1. Porównaj kształt terytorialny państwa polskiego przed pierwszym rozbiorem i po drugim rozbiorze.
2. Podaj nazwy nowych województw utworzonych na mocy decyzji sejmu grodzieńskiego.

Praca domowa

Sprawdź, jak przebiegały obrady sejmu grodzieńskiego. Jakie metody stosowano, aby wymóc na posłach akceptację dla decyzji rozbiorowych?