Powstanie styczniowe (I)

Kalendarium

22 stycznia 1863	– wybuch powstania styczniowego, ogłoszenie Manifestu przez Tymczasowy Rząd Narodowy
marzec 1863	– dyktatura Mariana Langiewicza, przystąpienie „białych” do powstania
16 września 1863	– opanowanie władzy przez „czerwonych”
19 września 1863	– zamach na Teodora Berga
17 października 1863	– objęcie władzy dyktatorskiej przez Romualda Traugutta
9 lutego 1864	– bal w Pałacu Namiestnikowskim
10/11 kwietnia 1864	– aresztowanie Romualda Traugutta
wiosna 1864	– zakończenie walki zbrojnej w większości rejonów objętych działaniami partyzanckimi
5 sierpnia 1864	– stracenie Romualda Traugutta i jego towarzyszy na stoku Cytadeli Warszawskiej

Źródło 1. Artur Grottger, Losowanie rekrutów, cykl Wojna

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wojna03.jpg]

Źródło 2. Artur Grottger, Branka, cykl Polonia II (1861 r.)

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Polonia_Branka_Grottger.jpg]

Źródło 3. Manifest Tymczasowego Rządu Narodowego, 22 stycznia 1863 r.

Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy

Nikczemny rząd najezdniczy, rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił zadać jej cios stanowczy: porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej obrońców, oblec w nienawistny mundur moskiewski i pognać tysiące mil na wieczną nędzę i zatracenie.
Polska nie chce, nie może poddać się bezopornie temu sromotnemu gwałtowi [...], powinna stawić energiczny opór. Zastępy młodzieży walecznej [...] poprzysięgły zrzucić przeklęte jarzmo lub zginąć [...] .
Rząd Twój Narodowy wzywa Cię na pole walki, już ostatniej, na pole chwały i zwycięstwa [...].
Komitet Centralny Narodowy ogłasza wszystkich synów Polski, bez różnicy wiary i rodu, pochodzenia i stanu, wolnymi i równymi obywatelami kraju. Ziemia, którą lud rolniczy posiadał dotąd na prawach czynszu lub pańszczyzny, staje się od tej chwili bezwarunkową jego własnością, dziedzictwem wieczystym. Właściciele poszkodowani wynagrodzeni będą z ogólnych funduszów państwa. Wszyscy zaś komornicy i wyrobnicy, wstępujący w szeregi obrońców kraju, lub w razie zaszczytnej śmierci na polu chwały, rodziny ich otrzymują z dóbr narodowych dział obronionej od wrogów ziemi.
Do broni więc, Narodzie Polski, Litwy, Rusi, do broni!, bo godzina wspólnego wyzwolenia już wybiła, stary miecz nasz wydobyty, święty sztandar Orła, Pogoni i Archanioła rozwinięty.
A teraz odzywamy się do Ciebie, Narodzie Moskiewski: tradycyjnym hasłem naszym jest wolność i braterstwo ludów, dlatego też przebaczamy Ci nawet mord naszej Ojczyzny [...].
Przebaczamy Ci, bo i Ty jesteś nędzny i mordowany [...].

[w:] Teksty źródłowe do nauki historii w szkole nr 35, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1959, s. 18.

Źródło 4. Godło z pieczęci Rządu Narodowego z okresu powstania styczniowego

[źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Polonia_Branka_Grottger.jpg]

Ćwiczenia

Na podstawie źródła 1.

Wyjaśnij, w jaki sposób odbywał się pobór do wojska rosyjskiego.


Na podstawie źródła 2.

1. Wyjaśnij, czym była branka. Czym różniła się od zwykłego poboru do wojska rosyjskiego?
2. Jakie niebezpieczeństwo dla działaczy organizacji „czerwonych” stwarzała branka?
3. W jakich sposób przeprowadzano nadzwyczajny pobór do wojska rosyjskiego?
4. Czy osoby powoływane w ten sposób do wojska, były o tym wcześniej informowane?
5. Przeanalizuj treść obrazu. Opowiedz o uczuciach, które wywołuje u odbiorcy treść tego obrazu.


Na podstawie źródła 3.

1. Odpowiedz, do czego wzywał Polaków Rząd Narodowy?
2. Scharakteryzuj program społeczny zawarty w Manifeście.
3. Jak autorzy tego dokumentu chcieli rozwiązać sprawę chłopską?
4. W jaki sposób chciano zrekompensować szlachcie utratę części majątków w wyniku przeprowadzonego uwłaszczenia?
5. Jakie kategorie mieszkańców wsi uwzględniono przygotowując program uwłaszczenia?
6. Przedstaw stosunek Tymczasowego Rządu Narodowego do innych narodowości, które zamieszkiwały w granicach państwa polskiego przed rozbiorami.
7. Jaki stosunek do Rosjan został zaprezentowany w Manifeście?


Na podstawie źródła 4.

1. Wyjaśnij symbolikę godła z okresu powstania styczniowego.
2. Odpowiedz, czy symbolika godła z okresu powstania styczniowego odzwierciedla idee zawarte w Manifeście Tymczasowego Rządu Narodowego?

Praca domowa

Porównaj propozycje rozwiązania sprawy chłopskiej zawartą w manifestach powstania krakowskiego i styczniowego.

Praca domowa dla zainteresowanych

Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania
Powstanie wymuszone […] decyzją poboru do wojska całej patriotycznej młodzieży, nie miało żadnych realnych szans powodzenia. Było nieuchronną tragedią kraju, w którym władza została oddana […] w ręce człowieka w ogóle nierozumiejącego mechanizmu kształtowania się opinii publicznej, szukającego nade wszystko formuły zdolnej utrzymać kraj w orbicie Rosji. […] W polemikach historycznych nazwano go kiedyś „polskim Quislingiem”. Była to ocena przesadnie pozytywna, albowiem Quisling tak czy owak ratował substancję swego kraju w czasie toczącej się wojny. On natomiast oddawał cały kraj – i wszystkie jego warstwy społeczne […], na pastwę przemocy rosyjskiej.


[w:]: J. Łojek, Kalendarz historyczny. Polemiczna historia Polski, Warszawa 1994, s. 337.

1. Podaj imię i nazwisko postaci, którą nazwano „polskim Quislingiem”.
2. Wyjaśnij, na czym polegało podobieństwo postaw politycznych tych dwóch postaci.